Search This Blog

2017-02-08

[AirOnline.nl] 08/12/2016 Koolhoven F.K.23 Bantam in het Rijksmuseum, een vliegende Hollandse meester

One of the marvel to discover at the Rijksmuseum 



Berend Jan Floor geplaatst:" In het Rijksmuseum in Amsterdam zijn prachtige kunstwerken te zien, waaronder vele topstukken van de Hollandse meesters. Daarbij gaat het doorgaans over schilderijen, zoals de wereldberoemde Nachtwacht van Rembrandt. Maar er is meer te zien! Oo"

Nieuwe post op AirOnline.nl

08/12/2016 Koolhoven F.K.23 Bantam in het Rijksmuseum, een vliegende Hollandse meester

Door Berend Jan Floor

K-123 B.A.T. (Koolhoven) F.K.23 Bantam
In het Rijksmuseum in Amsterdam zijn prachtige kunstwerken te zien, waaronder vele topstukken van de Hollandse meesters. Daarbij gaat het doorgaans over schilderijen, zoals de wereldberoemde Nachtwacht van Rembrandt.

De Nachtwacht van Rembrandt, natuurlijk de bekendste Hollandse Meester in dit museum
Maar er is meer te zien! Ook kunstvoorwerpen in de vorm van meubels, zilver en aardewerk en… zelfs een vliegtuig!

Industriële ontwikkeling

Dit vliegtuig wordt, terecht, bestempeld als meesterwerk uit de periode 1900 – 1950, waarin Nederland zich industrieel ontwikkeld heeft. Het gaat hier om een echte, originele Koolhoven F.K.23 Bantam. De naam Bantam is Javaans voor vechthaan. Bouwjaar van dit toestel: 1918.

De 3e etage is ingericht voor de periode 1900-1950
Dit toestel staat tentoongesteld in ruimte 3.2. Dit is een plek in het museum die je even moet opzoeken. De begane grond, eerste en tweede verdieping zijn makkelijk te doorlopen, maar de derde etage kent twee gebieden, links en rechts van het gebouw. De Koolhoven staat op de derde etage aan de rechterkant (gezien vanaf de voorzijde van het museum). De etage is met een trap, maar natuurlijk ook met een lift te bereiken.

Even zoeken naar de 3e etage, maar het loont de moeite!
De Bantam staat er mooi gepresenteerd bij. Je kun helemaal om het toestel heenlopen en het van zeer dichtbij bekijken.

Oudste originele toestel

Dit toestel is het oudste bewaard gebleven originele vliegtuig dat door een Nederlander is ontworpen. Frits Koolhoven (1886-1946) was daarvoor verantwoordelijk. Hij was het die in die tijd als hoofdontwerper bij British Aerial Transport Company Ltd (B.A.T.) zijn 23e model mocht bouwen. Er kwam een order van 12 toestellen van het Britse Air Ministry. Deze kisten kregen de registraties F1653 t/m F1664.

De K-123 was voorheen de F1654 van de Britse luchtmacht
Het toestel werd een veelbelovende carrière toegedicht, vooral omdat het een licht toestel was met een goed motorvermogen. Toch heeft de motor het toestel een beetje de das omgedaan, deze Wasp motor van A.B.C. Motors bleek niet betrouwbaar genoeg. De 7-cilinder stermotor viel vaak uit en door trillingen van de motor waren de instrumenten soms niet goed af te lezen.

Door het rillen van de motor waren de instrumenten soms niet goed af te lezen
Ook kwam het toestel net aan het einde van de Eerste Wereldoorlog, in 1918, op de markt. Daarna was er begrijpelijk minder behoefte aan grote aantallen.
Ondanks de matige motor werd het toestel ook in Frankrijk getest op geschiktheid. Een exemplaar is in 1918 naar Frankrijk gevlogen en is onder ander door de welbekende Franse vlieger Roland Garros (ja die van de tennisbanen…) aan de tand gevoeld. Opmerkelijk daarbij is dat de Bantam werd ingezet voor oefengevechten tegen een buitgemaakte Fokker D-VII. Anthony Fokker was immers in die tijd naar Duitsland vertrokken, Frits Koolhoven juist naar Engeland. Een bijzondere gedachte dat twee Nederlandse luchtvaartpioniers op deze manier tegen over elkaar kwamen te staan.

Een tweede leven

De B.A.T. fabriek probeerde na de oorlog nog om het toestel op de civiele markt aan de man te brengen door het te demonstreren als aerobatic-toestel of als racevliegtuig tijdens luchtvaarttentoonstellingen. In die hoedanigheid heeft het toestel - dat te zien is in het Rijksmuseum - in 1919 tijdens de ELTA (Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam) boven ons land gevlogen, samen met een tweede exemplaar.

K-123 B.A.T. (Koolhoven) F.K.23 Bantam
Speciaal voor de demonstraties werd het toestel met de Royal Air Force registratie F1654 overgeschilderd in een wit/lichtgrijs kleurenschema met de civiele Britse registratie K-123. Om vluchten naar het buitenland mogelijk te maken werd op de staartvleugel een grote G geschilderd om aan te geven dat het uit Groot-Brittannië kwam. En de bewapening? De twee Vickers machinegeweren werden achtergelaten in de fabriek, niet nodig bij een civiel optreden.

Op het staartvlak is de grote G als landenkenmerk goed te zien
De K-123 kon vijf tot zes keer per dag boven Amsterdam zijn eigenschappen in de lucht tonen. Dat ging goed totdat… de krukas van het toestel brak en men een noodlanding moest maken. Het publiek merkte daar niets van, maar de reputatie van het toestel met een slechte motor bleek nog steeds niet te onderdrukken.

De weg naar restauratie

In 1920 ging de fabriek waar Koolhoven aan verbonden was failliet. Een handelaar, C.P.B. Ogilvie, kocht uit de boedel twee min of meer complete Bantam toestellen (de K-123 en K-157) en een aantal onderdelen (van de K-125). Hij kon deze echter aan de straatstenen niet kwijt.

K-123 B.A.T. (Koolhoven) F.K.23 Bantam
Na het overlijden van Ogivile kwamen de restanten in 1953 terecht bij de beroemde Shuttleworth Collection op Old Warden. Daar bleven ze jarenlang in opslag totdat men besloot om alleen verder te gaan met toestellen die oorspronkelijk door wijlen Richard Shuttleworth in de collectie waren verzameld. De F.K. 23's werden daarom geveild.
Ongeveer gelijktijdig, in 1986, werd in Nederland de Stichting Koolhoven Vliegtuigen opgericht. Met behulp van een beetje subsidie werd ingeschreven op de veiling van de Shuttleworth Collection in 1989. Andere bieders trokken zich hierna hoffelijk terug, men vond dat deze Koolhoven-restanten in Nederland thuishoorden. Men gunde de Stichting Koolhoven Vliegtuigen daarom de winst in deze veiling.

K-123 B.A.T. (Koolhoven) F.K.23 Bantam
Daarna is de K-123 in een 12-jaar lange restauratie in de staat gebracht waarin het nu ten toon gesteld is in het Rijksmuseum. De restauratie is bij het Aviodrome gedaan, in nauwe samenwerking met de Stichting Vroege Vogels.
De Stichting Vroege Vogels heeft de K-123 tijdens de restauratie minutieus in kaart gebracht. Er waren namelijk geen bouwtekeningen meer voorhanden van dit toestel. En men is van plan om het tweede toestel in een luchtwaardige toestand te restaureren. Dit laatste is een project waar op Lelystad Airport nog aan gewerkt wordt bij Vroege Vogels en dat helaas nog niet is afgerond.

Zelfs de fraaie houten propeller werd teruggevonden
Bij de restauratie van de eerste Bantam, de K-123, heeft men zoveel mogelijk alle originele onderdelen hergebruikt. De oorspronkelijke propeller, die mistte, werd later in Engeland gevonden en is weer samengebracht bij het toestel, evenals een originele set wielen met de oorspronkelijke banden. Het toestel is daardoor in een maximaal authentieke staat gerestaureerd.

Zo stond de K-123 in 2006 in het Aviodrome opgesteld
De K-123 was in 2003 gereed en is toen in het Aviodrome op Lelystad Airport ten toon gesteld. Daar heeft het gestaan totdat men in het vernieuwde Rijksmuseum bij de heropening in 2013 een mooie plek voor dit unieke vliegtuig had gereserveerd. En op die plek is het toestel nog immer te bewonderen.

K-123 Frits Koolhoven BAT FK.23 Bantam in het Aviodrome (2006)

Waarom Rijksmuseum?

Waarom staat dit vliegtuig als enige in het Rijksmuseum? Waarom niet gewoon in een luchtvaartmuseum? Op zich is een plek in het Aviodrome ook zeker niet gek. Alleen kan de F.K.23 Bantam gezien worden als een belangrijke vertegenwoordiging van de industriële ontwikkeling van Nederland. In de beginjaren van de 20e eeuw gingen de technische ontwikkelingen in een razend tempo. De opkomst van de luchtvaart was daar onderdeel van en Nederlanders hebben daar een prominente rol in gespeeld. Aangezien vliegtuigen nu eenmaal voor jong en oud vaak tot de verbeelding spreken zou je kunnen zeggen dat men hiermee uitdrukt waar Nederlanders toe in staat zijn geweest om de ontwikkeling van het land "een vlucht te laten nemen".

K-123 B.A.T. (Koolhoven) F.K.23 Bantam kenmerkend voor de industriële ontwikkeling van Nederland

Boekje

Tot slot nog een aanrader; In de winkel van het Rijksmuseum is een leuk boekje over de F.K.23 Bantam te koop, geschreven door Harm Stevens. Hierin staat (in het Engels) de historie van het toestel beknopt weergegeven. (ISBN 978-90-71450-8—8). Het boekje kost € 9,00.

Leuk boekje als naslagwerk over de F.K.23 Bantam
Berend Jan Floor | december 8, 2016 om 8:00 am | URL: http://wp.me/p2FTCT-4fq
Reageren    Bekijk alle reacties